Bordro, çalışanlara yapılan maaş ödemelerinin yasal, finansal ve idari detaylarla birlikte kayıt altına alındığı önemli bir belgedir. Ancak bordroda yer alan terimler, çalışanlar için çoğu zaman karmaşık ve anlaşılması güç olabilir. Özellikle ilk defa bordro ile karşılaşan biri için bu belge, birçok teknik ifade ve finansal kalem içerdiğinden kafa karıştırıcı olabilir. Oysa çalışanların bordrodaki kalemleri anlaması, hem finansal farkındalık hem de haklarını koruma açısından kritik bir önem taşır.
Bu yazıda, bordro hesaplamalarında en çok kullanılan terimleri detaylı bir şekilde ele alacak; bu terimlerin anlamlarını, bordrodaki yerlerini ve çalışana etkilerini açıklayacağız. Böylece hem İK profesyonelleri hem de çalışanlar için pratik bir başvuru kaynağı sunacağız.
Bordro, bir işletmede çalışanların maaşlarının, ücretlerinin, kesintilerinin ve ödeneklerinin detaylı bir şekilde hesaplandığı belgedir. Bu belge, çalışanların ne kadar ücret alacağını, hangi kesintilerin yapıldığını ve net ödemenin ne kadar olacağını gösterir.
Bordro hesaplamaları sadece maaşın belirlenmesi değil, aynı zamanda yasal kesintilerin (vergi, sigorta primleri vb.) doğru şekilde hesaplanmasını da içerir. Bu nedenle, bordro hazırlama sürecinde kullanılan terimleri iyi bilmek, hem işverenler hem de çalışanlar için büyük önem taşır.
Brüt maaş, bir çalışanın vergi ve diğer yasal kesintiler yapılmadan önceki toplam kazancıdır. Bu ücretin içinde çalışana ödenen maaşın yanı sıra yol yardımı, yemek ücreti, prim ve ikramiye gibi ek ödemeler de yer alabilir. Brüt ücret, çalışanın işverenle yaptığı iş sözleşmesinde belirtilen temel maaş üzerinden hesaplanır ve tüm kesintilerin uygulanacağı tutardır.
Bu konuda daha detaylı bilgi için Bordro Nasıl Hazırlanır? İşverenler İçin Kapsamlı Rehber yazımızı inceleyebilirsiniz.
Brüt ücret, aynı zamanda kıdem tazminatı ve ihbar tazminatı gibi yasal hakların hesaplanmasında da temel alınır. Dolayısıyla bir çalışanın gerçek kazancını ve haklarını değerlendirebilmesi için öncelikle brüt maaşı anlaması gerekmektedir.
Net maaş, bir çalışanın eline geçen, yani banka hesabına yatırılan gerçek maaştır. Brüt ücret üzerinden yapılan tüm yasal kesintilerden sonra geriye kalan tutar olarak tanımlanır. Net maaş, çalışan açısından en görünür olan kalemdir ancak net tutarın hangi kesintilerden sonra oluştuğunu anlamak, bordro okuryazarlığı için şarttır.
Vergi, SGK primi, damga vergisi ve işsizlik sigortası gibi kesintiler, net maaşı doğrudan etkiler. Bu yüzden sadece net maaşa odaklanmak, çalışanın finansal hakları hakkında eksik bilgiye sahip olmasına yol açabilir.
SGK primi, çalışanın sosyal güvenlik haklarını (emeklilik, sağlık, iş kazası vs.) güvence altına almak için yapılan kesintidir. İşçi ve işveren payı olmak üzere ikiye ayrılır. İşçi payı, bordroda doğrudan çalışanın brüt maaşından kesilerek hesaplanır.
SGK priminin doğru hesaplanması, emeklilik süresi, sağlık hizmetlerine erişim ve işsizlik maaşı gibi birçok sosyal haktan faydalanma açısından önemlidir. Primlerin eksik yatırılması, çalışanın uzun vadeli hak kayıplarına uğramasına neden olabilir.
Damga vergisi, resmi evraklar üzerinden alınan bir vergi türüdür ve maaş bordrosu da bu kapsamda değerlendirilir. Brüt ücretin binde 7,59’u oranında hesaplanan damga vergisi, tüm çalışanlar için zorunlu bir kesintidir.
Bu vergi türü genellikle göz ardı edilse de, bordroda net maaşa etki eden kalemlerden biridir. Her bordroda ayrı ayrı gösterilir ve toplam vergi yükünün bir parçası olarak değerlendirilir.
Gelir vergisi, çalışanın elde ettiği gelir üzerinden devlete ödenen vergi türüdür. Türkiye’de gelir vergisi, kademeli bir sistemle hesaplanır. Bu sisteme göre çalışan, yıllık kazancı arttıkça daha yüksek vergi oranına tabi tutulur. Bu oranlar %15’ten başlayıp %40’a kadar çıkabilir.
Bordroda yer alan vergi matrahı, çalışanın o aya kadar toplam brüt kazancını gösterir ve vergi diliminin belirlenmesinde kullanılır. Vergi dilimi değiştikçe, aynı brüt maaş üzerinden alınan net ücret düşebilir. Bu nedenle gelir vergisinin nasıl işlediğini anlamak, çalışanların maaşlarındaki dönemsel farklılıkları kavrayabilmesi açısından önemlidir.
Geçmişte bordrolarda yer alan AGİ, çalışanın medeni durumu ve çocuk sayısına göre gelir vergisinden yapılan bir indirimdi. 2022 yılı itibarıyla AGİ kaldırıldı ve asgari ücrete vergi istisnası getirildi. Ancak geçmiş dönem bordrolarında hâlâ AGİ satırı yer alabilir ve bu nedenle çalışanların bu terimin anlamını bilmesi gerekir.
Yeni sistemde asgari ücrete kadar olan gelirler vergi dışı bırakıldığından, AGİ’nin işlevi otomatik olarak maaşın içinde yer alır hale gelmiştir.
Fazla mesai, çalışanların haftalık 45 saati aşan çalışma süresi için aldıkları ek ücrettir. Bordroda fazla mesai, ayrı bir satırda brüt tutarı, saat bilgisi ve uygulanan katsayıyla birlikte gösterilir.
Fazla mesai hesaplaması hatalı yapıldığında çalışanların ücret kaybı yaşaması mümkündür. Bu nedenle çalışanın fazla mesai oranını ve süresini bordrodan takip edebilmesi büyük önem taşır. Ayrıca bu ödemeler de vergi ve SGK kesintilerine tabidir.
Prim ve ikramiye, çalışana maaş dışında yapılan performans ya da dönemsel ödemelerdir. İkramiyeler genelde takvim bazlı (örneğin bayram ikramiyesi) verilirken, prim ödemeleri performansa dayalı olabilir.
Bu tür ödemeler bordroda ayrı birer satırda gösterilmelidir. Hangi döneme ait olduğu, neye dayanarak ödendiği ve hangi kesintilere tabi olduğu gibi detaylar açıkça belirtilmelidir. Aksi takdirde hem çalışan hem de şirket için hukuki sorunlar doğabilir.
İşsizlik sigortası primi, çalışanların işsiz kalmaları durumunda devletten işsizlik maaşı alabilmelerini sağlayan bir fondur. Hem işçi hem işveren bu prime katkı sağlar. İşçi payı, bordroda kesinti olarak gösterilir.
Bu primin doğru yatırılması, çalışanın işsiz kaldığında ne kadar süreyle ve ne miktarda işsizlik ödeneği alacağını belirler. Dolayısıyla bordroda bu kalemi kontrol etmek, iş güvencesi açısından önemlidir.
Bordroda yer alan tüm vergi ve sigorta primlerinin toplamı, yasal kesintiler olarak adlandırılır. Bu toplam, brüt maaştan düşüldükten sonra kalan net maaşı belirler. Yasal kesinti kalemlerinin açıkça gösterilmesi, şeffaf bir bordro yönetimi açısından gereklidir.
Günümüzde bordro süreçlerinin dijitalleşmesi çalışanların bordro bilgilerini daha kolay takip etmesini sağlar. Bu konudaki gelişmeleri ve avantajları E-Bordro Nasıl Hazırlanır? Yasal Geçerliliği Nedir? yazımızdan detaylıca öğrenebilirsiniz.
Bordro hesaplamaları yapılırken yasal düzenlemelere uygun hareket etmek büyük önem taşır. Yanlış hesaplanan bir bordro, hem çalışanın maaş kaybına hem de işverenin yasal yaptırımlarla karşılaşmasına neden olabilir.
Güncel Mevzuat Takibi: Vergi oranları, SGK prim oranları ve diğer yasal düzenlemeler sık sık değişebilir. Bu nedenle, bordro hazırlarken güncel mevzuatın takip edilmesi gerekir.
Doğru Veri Girişi: Çalışanların maaş bilgileri, çalışma saatleri ve kesinti oranları doğru girilmelidir.
Düzenli Denetim: Bordro hesaplamalarının düzenli olarak kontrol edilmesi, olası hataların önüne geçer.
Bordro hesaplamalarının sağlıklı yürütülebilmesi için, kullanılan terimlerin doğru anlaşılması ve yasal mevzuatın yakından takip edilmesi, hem çalışan haklarının korunması hem de işverenlerin sorunsuz bir bordro süreci yürütmesi açısından vazgeçilmezdir.
Fazla mesai bordroda nasıl gösterilir? Hafta tatili ve resmi tatil ücretleri nasıl hesaplanır? Yasal süreler, örnek hesaplamalar ve dijital bordro çözümleri burada!
Otomatik puantaj sistemleri ile fazla mesai nasıl hesaplanır? Yasalara uygun, otomatik ve hatasız fazla mesai hesaplama yöntemlerini keşfedin!
Puantaj sistemi, çalışan devamsızlıklarını nasıl azaltır? Dijital puantajın İK yönetimindeki yeri, verimlilik artışı ve Mobofis ile kolay yönetim ipuçları bu yazıda!
15 gün boyunca ücretsiz deneyin, kredi kartı gerekmez.
